Choroby i szkodniki ozdobnych roślin doniczkowych

Zmiany chorobowe występujące na liściach, pędach, kwiatach wskazują na błędy pielęgnacyjne, atak choroby lub żerowanie szkodnika.

Choroby roślin mogą być powodowane przez czynniki infekcyjne takie jak grzyby, bakterie, wirusy lub też mogą to być choroby nieinfekcyjne zwane zaburzeniami fizjologicznymi.

Choroby grzybowe i bakteryjne rzadko atakują rośliny w mieszkaniu, bowiem suche powietrze nie sprzyja ich powstawaniu i rozprzestrzenianiu. Choroby grzybowe mogą się przydarzyć roślinom, które przez jakiś czas stały na zewnątrz.

Z chorób grzybowych można tu wyróżnić:

Mączniaka prawdziwego: objawy to mączysty biały nalot na górnej lub dolnej stronie liści. Na kilka dni przed wniesieniem rośliny do mieszkania należy ją opryskać dostępnym na rynku środkiem ochrony roślin, stosując zgodnie z instrukcją na opakowaniu. Zaatakowane przez grzyba, zniszczone liście oberwać.

Szarą pleśń: objawem tej choroby jest brunatnoszary nalot na porażonych częściach liścia, pędu lub kwiatu. Choroba ta najczęściej atakuje rośliny stojące w wilgotnym, chłodnym miejscu. Jej rozwojowi sprzyja też zbyt obfite nawożenie azotem.  Po zauważeniu pierwszych objawów należy roślinę opryskać dostępnym na rynku środkiem ochrony roślin, jeśli możliwe usunąć chore części i ustawić roślinę w pomieszczeniu o małej wilgotności powietrza, w miejscu jasnym, przewiewnym.

Plamistości liści: to choroby wywoływane przez różne rodzaje grzybów (raczej trudne do zidentyfikowania przez amatorów); na liściach pojawiają się różnej wielkości i różnego koloru plamki jasne, brązowe lub z wyraźną obwódką (w zależności od tego jaki rodzaj grzyba zaatakował), które z czasem mogą się łączyć w większe plamy. Przy małym nasileniu choroby można próbować opryskać dostępnym na rynku środkiem ochrony roślin przeznaczonym do zwalczania chorób grzybowych i wstawić roślinę do pomieszczenia o małej wilgotności powietrza.

Na choroby bakteryjne i wirusowe nie ma skutecznych metod leczenia.

Choroby bakteryjne można częściowo ograniczyć przez unikanie nadmiernej wilgoci w doniczce i stworzenie optymalnych warunków uprawy zalecanych dla danego gatunku roślin.

Zgnilizna bakteryjna objawia się najczęściej gniciem podstawy pędu, ogonka kwiatowego lub nasady dolnego liścia (co można zaobserwować np.: u cyklamena, cantedeskii, storczyka). Jeśli nie zareagujemy, choroba będzie atakować dalsze części rośliny.

Aby ograniczyć rozwój choroby, należy zmniejszyć podlewanie, a najlepiej podlewać od dołu, czyli do podstawka, z którego po 20 -30 minutach wylać nadmiar wody. Może też trzeba przestawić roślinę w inne miejsce, bardziej odpowiadające jej wymaganiom.

Choroby wirusowe, to najczęściej mozaiki liściowe (na liściach pojawiają się jasne i ciemnozielone plamki lub smugi). Wirus najczęściej ujawnia się w stresowych warunkach uprawy np. po nagłym dużym skoku temperatury lub krótką, silną operacją słoneczną. Nie ma skutecznych sposobów leczenia, należy raczej obserwować roślinę, bo często zmiany wirusowe dotyczą jednego lub kilku liści, a później dalej roślina rozwija się prawidłowo.

Najczęstszą przyczyną zmian chorobowych na roślinach doniczkowych uprawianych w mieszkaniach są błędy w doborze miejsca takie jak: miejsce uprawy za ciemne lub zbyt nasłonecznione, za ciepło lub za zimno, za niska lub za wysoka wilgotność powietrza, przeciągi itd., oraz błędy pielęgnacyjne: za dużo lub za mało wody, zalegająca woda na dnie doniczki, zbyt zimna lub zbyt twarda woda, przenawożenie, mało podłoża w doniczce itp.

Zaburzenia fizjologiczne mogą objawiać się bardzo różnie. U roślin pochodzących z klimatu tropikalnego lub podzwrotnikowego zbyt niskie temperatury mogą powodować czerwienienie lub żółknięcie młodych liści.

Rośliny lubiące wysoką wilgotność powietrza przeniesione z wilgotnej szklarni (bez zahartowania) do mieszkania mogą reagować na suche powietrze zrzucaniem kwiatów, zrzucaniem liści.

Zaburzenia występujące na skutek braku światła to często zrzucanie pąków, zahamowanie rozwoju kwiatów, a u roślin o wielobarwnych liściach utrata intensywności rysunku, zielenienie lub nawet zrzucanie liści.

Przyczyną brązowienia brzegów liści może być za dużo lub za mało wody, przenawożenie lub zbyt ubogie podłoże, suche powietrze.

Zwijanie się liści, przyczyną takiego zjawiska często jest zbyt suche powietrze, silne przesuszenie podłoża lub uszkodzenie systemu korzeniowego. Jeśli przyczyną nie jest suche powietrze, to dobrze będzie przesadzić roślinę do nowego podłoża. Chlorozy na liściach pojawiają się zazwyczaj u roślin wymagających kwaśnego podłoża. Przyczyną chlorozy może być twarda woda używana do podlewania, niedobór żelaza lub magnezu.

Ciemne lub białe plamy na liściach, przyczyną mogą być oparzenia słoneczne.

Czerwce – to grupa szkodników uporczywych, trudnych do zwalczenia i lubiących ciepłą, suchą atmosferę mieszkań. Do tej grupy należą:

Tarczniki – mają postać nieruchomych jasnych lub jasnobrunatnych tarczek (zwykle okrągłych i płaskich, czasem przecinkowatych i wypukłych). Najchętniej osiedlają się na roślinach o twardych liściach takich jak bluszcz, figowiec, hoja, palmy.

Miseczniki – podobne do tarczników, ich tarczki są nieco większe i bardziej wypukłe. Najczęściej atakują kamelię, mirt, paprocie, szparagi ozdobne.

Obydwa rodzaje szkodników osiedlają się na spodniej stronie liści wzdłuż nerwu środkowego, na ogonkach liściowych i na młodych pędach. Nieruchome stadia składają jaja pod osłoną tarczki, z jaj wkrótce wylegają się larwy, które w poszukiwaniu żerowiska przechodzą na sąsiednie części rośliny. Owady wysysając soki rośliny mocno ją osłabiają, dodatkowo owady te wydzielają rosę miodową, która blokuje szparki oddechowe. Zaatakowane liście dostają plam, a następnie żółkną i opadają.

Zwalczanie tych szkodników nie jest sprawą prostą, gruby pancerz dobrze chroni je przed działaniem czynników zewnętrznych. Jeśli zauważymy w porę i populacja szkodnika nie jest duża, to można próbować zeskrobać tarczki twardą szczoteczką lub zaostrzonym patyczkiem, ale przed przystąpieniem do tego zabiegu należy dokładnie przykryć ziemię w doniczce, aby jaja, znajdujące się pod tarczką nie dostały się do podłoża. Po oczyszczeniu rośliny z tarczek, trzeba miejsca po szkodniku przemyć denaturatem lub wodą z mydłem.

Roślinę silniej zaatakowaną można próbować ratować przez opryskanie dostępnymi na rynku środkami ochrony roślin, które należy stosować zgodnie z instrukcją na opakowaniu.

Wełnowce – łatwo je rozpoznać po charakterystycznych białych kłaczkach na grzbiecie. Te charakterystyczne kłaczki wełny, to woskowa wydzielina, która ma za zadanie chronić ukrytą pod nią larwę przed światem zewnętrznym. Szkodniki te osiedlają się w kątach liści, rozwidleniach łodyg i na dolnej stronie liści. Szczególnie lubią palmy, asparagusy, kaktusy, oleandry, kamelię.  Ich szkodliwe działanie podobne jest do wyżej opisanych. Zwalcza się je tak samo jak tarczniki i miseczniki, ale trzeba im poświęcić więcej uwagi, ponieważ często są dobrze ukryte i szybko się rozmnażają. Szkodniki te można próbować „udusić” pokrywając je olejem jadalnym za pomocą pędzelka. Miejsca żerowania przemyć wodą. Stosując środki ochrony roślin na bazie olei roślinnych, też lepiej będzie użyć płaskiego pędzelka do pokrycia miejsc zaatakowanych niż preparatu w postaci aerozolu, ze względu na to, że często szkodniki są dobrze ukryte i będzie trudno je dokładnie pokryć preparatem.

Wciornastki – szkodniki uporczywe i trudne do zwalczenia. Wciornastki to małe owady w kształcie przecinków koloru (zależnie od rodzaju) białego, żółtawe lub czarne. Wciornastki atakują najmłodsze części roślin, zazwyczaj żerują w stożkach wzrostu, na liściach, w pąkach i kwiatach. Pod wpływem ich żerowania na liściach i płatkach kwiatowych powstają białawe plamki zlewające się w większe powierzchnie o wyraźnym srebrzystym połysku.

By się upewnić, że mamy do czynienia z wciornastkiem można spróbować wytrząsnąć szkodnika, potrząsając odwróconą rośliną nad kartką papieru (wcześniej zabezpieczyć podłoże przed wysypaniem), lub odłowić na żółte tablice lepowe – dostępne w sklepach ogrodniczych.

Wciornastki atakują wiele rodzajów roślin pokojowych, między innymi yuki, draceny, figowce, palmy, chryzantemy i wiele innych. Łatwo się też przenoszą z rośliny na roślinę, dlatego warto dobrze obejrzeć każdą roślinę przed dokonaniem zakupu.

Najlepsza metodą zwalczania jest kilkakrotne opryskanie rośliny dostępnym na rynku środkiem ochrony roślin do zwalczania wciornastków, stosując zgodnie z zaleceniami na opakowaniu.

Przędziorki – mikroskopijnej wielkości pajęczaki żerujące na dolnej stronie liści. Wysysają soki z liścia a w miejscu żerowania na górnej stronie liścia powstają małe, liczne żółtawe plamki. Z czasem zaatakowane liście przybierają kolor żółtawoszary i opadają. Szkodnika łatwo zidentyfikować po delikatnej pajęczynce w miejscu żerowania. Jeśli w porę nie zareagujemy, to szkodniki mogą pokryć pajęczyną dużą cześć rośliny, a nawet całą.

Przędziorki lubią ciepłe, suche powietrze więc szybko się namnażają w warunkach pokojowych. Atakują wiele rodzajów roślin i łatwo się przenoszą na sąsiednie rośliny.

Częściowo można ograniczyć ich występowanie przez kilkakrotne opłukanie rośliny prysznicem. Dla pewności jednak powinno się zastosować polecany na tego szkodnika środek ochrony roślin zgodnie z zaleceniem na opakowaniu, pamiętając przy tym, że szkodnik żeruje na dolnej stronie liścia, więc trzeba dokładnie pokryć preparatem dolną stronę liści.

Mszyce – to chyba najbardziej znane szkodniki, mogą występować prawie na wszystkich rodzajach roślin. Zależnie od gatunku owady małe lub większe, bezskrzydłe i skrzydlate, barwy żółtawej, zielonej, czarnej.

Osiedlają się koloniami na spodniej stronie liści, młodych pędach, kwiatach i wysysając z nich soki osłabiają i zniekształcają roślinę. Niemiłym zjawiskiem inwazji mszyc jest zanieczyszczenie miejsc żerowania lepkimi wydzielinami, na których wkrótce osadza się czarny nalot grzybów zwanych sadzakami, które nie tylko szpecą roślinę, ale też upośledzają jej procesy życiowe. Dodatkowo mszyce przenoszą choroby wirusowe.

Częściowo mszyce można zmyć prysznicem, ale raczej dla pewności należy roślinę opryskać środkiem ochrony roślin stosując zgodnie z zaleceniami na opakowaniu. Niezależnie od zniszczenia mszyc lepki ciemny, nalot trzeba zmyć ciepłą wodą.

Mączliki – to małe białe muszki żerujące zazwyczaj na dolnej stronie liści. W miejscu ich żerowania często powstaje ciemny nalot grzybów zwanych sadzakami. Łatwo je zidentyfikować, bo przy poruszeniu rośliną muszki rozpierzchają się, a później ponownie wracają na liście. Atakują takie rośliny jak: fuksja, róża, popielnik, poinsecja, azalia, pelargonia wielkokwiatowa, chryzantema i wiele innych. Mączliki nie lubią niskich temperatur, więc w chłodnym miejscu ich populacja mocno się ogranicza. Częściowo można je wyłapać na żółte tablice lepowe, ale tak wyłapiemy tylko dorosłe owady, a niższe stadia rozwojowe pozostaną na roślinie i będą stopniowo dorastać i ponownie się namnożą. Niezbędnym, więc jest kilkakrotne opryskanie rośliny dostępnym na rynku, polecanym do zwalczania mączlików środkiem ochrony roślin, zawsze postępować zgodnie z instrukcją na opakowaniu.

Roztocza – to szkodniki mikroskopijnej wielkości, których raczej nie zobaczymy, a jedynie możemy się domyślać ich obecności po wyglądzie rośliny. Żerują w najmłodszych częściach rośliny, a objawami ich żerowania są: zahamowanie wzrostu, zniekształcenie i zwisanie młodych liści, czasem pojawia się korkowacenie młodych tkanek. Rozwojowi i rozprzestrzenianiu się szkodnika sprzyja ciepłe, wilgotne powietrze. By ograniczyć populację szkodników należy usuwać i niszczyć porażone części rośliny, obniżyć temperaturę i wilgotność powietrza.

Skoczogonki – białawe, drobne robaczki żerujące w podłożu. Żywią się głównie rozłożonymi częściami roślin, ale mogą też uszkadzać zdrowe korzenie. Aby się ich pozbyć, należy doniczkę z podłożem zanurzyć po brzegi w wodzie na kilka godzin. Skoczogonki wyjdą ze swoich kryjówek i wypłyną na wierzch, można je wtedy odlać razem z wodą. Po takiej „wodnej kąpieli” nie należy podlewać rośliny do czasu przeschnięcia podłoża.

Jak zapobiegać chorobom i szkodnikom?

Wybranie właściwego miejsca uprawy i dobra pielęgnacja stanowią znakomity środek zapobiegawczy przeciwko wszelkim chorobom i szkodnikom.

Ważnym jest też, aby od czasu do czasu dokładnie przyjrzeć się uprawianym w domu roślinom, co pozwoli w porę odkryć pierwsze niepokojące objawy.

Nowo zakupione rośliny warto dokładnie obejrzeć i na wszelki wypadek na pierwszych kilka tygodni ustawić z dala od innych roślin.

Chore lub porażone przez szkodniki rośliny należy izolować – do czasu „wyzdrowienia”.

Obecnie na rynku ogrodniczym pojawiło się wiele skutecznych preparatów do ochrony roślin przed chorobami i szkodnikami opartych na bazie olei i innych naturalnych wyciągów roślinnych. Nim sięgniemy po chemię, warto wypróbować biologiczny preparat polecany do zwalczania konkretnej choroby czy konkretnego szkodnika.