Begonia, ukośnica
Kompendium wiedzy o begonii.
Begonia pochodzenie i zastosowanie
Należy do rodziny begoniowatych (Begoniaceae). Do rodzaju begonia należy około 1 000 gatunków o wielkiej różnorodności w zakresie pokroju, kolorystyki liści i kwiatów. Bogactwo form stało się inspiracją do twórczej pracy hodowców, której efektem jest około 10 000 mieszańców i odmian. Pomimo tak wielkiego zróżnicowania, wszystkie gatunki mają podobnie zbudowane kwiaty i niesymetryczne liście: połowa liścia jest zazwyczaj większa od drugiej – stąd właśnie wywodzi się jej druga nazwa – ukośnica.
Begonie pochodzą z tropikalnych lasów deszczowych okolic podzwrotnikowych Ameryki, Azji i Afryki. W lasach są one składnikiem runa leśnego, do którego dociera niewielka ilość światła.
Aby skorzystać z każdego docierającego promyka słonecznego, niektóre z gatunków begonii przystosowały się w taki sposób, że mają na liściach bezbarwne plamki, które działają jak szkła powiększające, skupiające nawet niewielkie ilości światła. Inne gatunki radzą sobie w taki sposób, że spodnia strona liścia pokryta jest czerwonym barwnikiem odbijającym światło, w ten sposób jest ono wykorzystywane niejako dwukrotnie.
Wśród begonii wyróżnia się rośliny jednoroczne, trwałe, rośliny zielne i krzewiaste. Są tu zarówno miniaturki jak i egzemplarze dorastające do 2 m wysokości.
W praktyce ogrodniczej wyróżnia się trzy podstawowe grupy uprawne: begonie krzewiaste, begonie o ozdobnych liściach i begonie o ozdobnych kwiatach.
Mają sztywne łodygi, które nie drewnieją, choć czasem sprawiają wrażenie zdrewniałych. Posiadają kwiaty białe, różowe lub czerwone, zebrane w zwieszające się grona. Liście ich są zielone lub barwne, podobnie jak u begonii liściastych.
Begonie krzewiaste
Popularne gatunki begonii krzewiastej, polecane do uprawy w mieszkaniach, to:
- Begonia schmidtiana – o niezbyt dużych aksamitnych, matowozielonych liściach, która dorasta do wysokości 40 cm i kwitnie przez cały rok.
- Begonia credneri – dorasta do 50 cm. Jej liście są sercowate, z wierzchu zielone, z czerwonym owłosieniem po spodniej stronie. Kwiaty koloru jasnoróżowego zdobią roślinę niemal przez cały rok.
- Begonia maculata – ma zielone liście z wyraźnymi białymi plamkami na wierzchu, spód liścia jest z kolei czerwony. Kwiaty białe lub czerwone. Popularna w uprawie.
- Begonia koralowa (Begonia corallina) ma kilka odmian uprawnych, które rosną dobrze w pomieszczeniach, a dorastają nawet do 2 m wysokości. Kwitną obficie. Ich zwisające kwiatostany składają się z wielu dość dużych kwiatów barwy koralowej, różu lub czerwieni. Uważana jest za jedną z najwytrzymalszych odmian, odpowiednich do uprawy w warunkach mieszkaniowych.
- Begonia metallica – dorasta do wysokości 80 cm i ma tendencję do obfitego rozgałęziania. Liście sercowate, z wierzchu ciemnozielone z metalicznym połyskiem, od spodu czerwone.
- Begonia scharffiana – liście sercowate z wierzchu ciemnozielone, od spodu intensywnie czerwone. Łodyga o pokroju wzniesionym. Słabo się rozgałęzia, cała roślina gęsto pokryta czerwonymi włoskami. Jasnoróżowe, białe lub czerwone kwiaty pojawiają się latem.
- Begonia serratipetala – piękna roślina o głęboko powcinanych liściach. Liście połyskliwie zielone z czerwonym nakrapianiem na wierzchu. Dobrze rośnie w temperaturze 18°C. W wyższych temperaturach jej pędy miękną, zwieszają się w dół. Wskazane jest podwiązanie do podpórki.
Begonie krzewiaste najlepiej czują się w pomieszczeniach umiarkowanie ciepłych, w miejscach widnych, ale nie bezpośrednio nasłonecznionych. Podlewać należy je równomiernie i ostrożnie, nie zalewać, ale też nie przesuszać podłoża. Nieumiejętne podlewanie, może doprowadzić do zrzucania liści i zahamowania kwitnienia.
Begonie krzewiaste – uprawa
Zimowy okres spoczynku powinny spędzać w widnych pomieszczeniach o temperaturze 15-18°C. Jeśli roślina osiągnęła zbyt duży rozmiar, wówczas można ją przyciąć – najlepiej wiosną przed wypuszczeniem nowych pędów. Przesadzać należy rzadko i raczej rośliny starsze, gdy widać, że potrzebują. Dobrym podłożem będzie ziemia kompostowa z dodatkiem torfu. Begonie krzewiaste rozmnaża się z wierzchołkowych sadzonek pędowych.
Begonie o ozdobnych liściach
Ze względu na barwę i rysunek liścia należą do najbardziej atrakcyjnych roślin pokojowych. Zabarwienie liści jest różnorodne; u różnych gatunków mieszają się ze sobą odcienie purpury, karminu, fioletu, srebra, zieleni, złota, brązu, bieli.
Najważniejszym przedstawicielem tej grupy jest begonia królewska (Begonia rex), która pochodzi z lasów Półwyspu Indyjskiego. Jej jajowate, niesymetryczne liście osadzone są na długich ogonkach liściowych, wyrastających wprost z mięsistego kłącza. Jej liście zazwyczaj są barwy karminowej, z lekkim odcieniem brązu lub czerwieni, miejscami srebrzystobiałe, z kolei kwiaty różowe, małe i niezbyt liczne. W uprawie gatunek ten nie występuje w czystej formie.
Najpopularniejszą i bardzo liczną grupę uprawną stanowią mieszańce Begonii królewskiej (Begonia rex) z Begonią diadema – gatunkiem pochodzącym z Borneo, też obecnie już rzadko spotykanym. W wyniku tego krzyżowania powstały mieszańce z jeszcze wspanialszym wzorem i ubarwieniem liści, znane pod nazwą mieszańców begonii królewskiej (Begonia rex hybrida). Pomimo dużej liczebności tych mieszańców ciągle powstają nowe.
W sprzedaży dostępne są też inne gatunki begonii o ozdobnych liściach, takie jak:
- Begonia crispula – pochodzi z Brazylii. Jej liście są prawie okrągłe, zielone, błyszczące, z wierzchu chropowate. Kwiaty różowe z białym środkiem.
- Begonia hydrocotylifolia – o płożących pędach, małych prawie cylindrycznych listkach, osadzonych na krótkich ogonkach. Listki w kolorze zielonym z atrakcyjnym czerwonym owłosieniem na obrzeżu. Kwiaty różowe, pęd kwiatowy długości do 20 cm.
- Begonia imperialis – o płożących pędach i całobrzegich, szmaragdowozielonych listkach.
- Begonia manicata – ma liście o brzegach faliście postrzępionych, wierzch liścia pokryty czerwonymi brodawkami. Kwiaty różowe zakwitają zimą. Ten gatunek i jego odmiany, to wartościowe rośliny uprawne.
- Begonia boweri – szczególnie znana jest jej odmiana nazwana tygrysią (Tiger), ze względu na zielone plamy na brunatnym liściu.
- Begonia erythrophylla – to wdzięczna roślina pokojowa, o gładkich brązowozielonych liściach.
- Begonia rajah – niska roślina o małych, zielonych, kolorowo nakrapianych i błyszczących liściach. Polecana do uprawy, szczególnie w oknie kwiatowym.
Begonia Masona (Begonia masoniana) – znana też pod nazwą „Iron Cross” (żelazny krzyż), która nawiązuje do charakterystycznego wzoru na liściach, brązowoczarnego rysunku w kształcie krzyża na zielonożółtym tle. Posiada bardzo ładne liście, silnie pomarszczone, pokryte licznymi czerwonymi włoskami, jasnozielone z kontrastowym rysunkiem, które potrzebują dobrze oświetlonych miejsc. Najlepszym do jej uprawy będzie miejsce ciepłe, zimą minimum 22°C, oświetlone z dwóch stron, bardzo jasne, ale nie bezpośrednio nasłonecznione. Nie lubi zastoisk wodnych, ani też zbytniego przesuszania podłoża.
Begonie o ozdobnych liściach – uprawa
Begonie tej grupy uprawiane są głównie z powodu wspaniałego ulistnienia, ponieważ ich kwiaty są zazwyczaj drobne i mało widoczne na tle barwnych liści. Ze względu na pochodzenie, dobrze będą rosły w ciepłym pokoju, w miejscu widnym, ale nie bezpośrednio nasłonecznionym. Dobrym miejscem dla tych begonii będzie parapet okna północnego lub wschodniego.
Begonie te nie przechodzą zimą typowego okresu spoczynku, ale też nie wypuszczają nowych liści, a mogą nawet kilka zgubić. Nie jest to jednak powód do zmartwień, bo z początkiem wiosny wyrastają nowe. Czas wzrostu trwa od końca lutego do jesieni, w tym czasie należy regularnie podlewać letnią, miękką wodą. Należy zwrócić uwagę, aby nie zalewać i nie przesuszać podłoża zbyt mocno. Raz na 2-3 tygodnie należy nawozić nawozami płynnymi bez zawartości wapnia, ze zwiększoną zawartością potasu.
Późną jesienią i zimą powinno się podlewać oszczędnie i nie nawozić. Jeśli zimą gubi dużo liści, to prawdopodobnie ma zbyt zimno. Jeśli zagniwa karpa, to zbyt mokro. Z kolei zasychanie końcówek liści, to wskazówka, że stoi w zbyt ciepłym miejscu. Zaleca się przesadzać tylko w razie potrzeby, wczesną wiosną, używając ziemi kompostowej z dodatkiem włóknistego torfu, na dnie doniczki dać dobry drenaż.
Starsze rośliny można rozmnażać, przez podział kłączy, wierzchołkowe sadzonki pędowe lub odrosty. Rozmnażać można też przez sadzonki liściowe, ukorzeniając całe liście lub ich kawałki, ale to długotrwały proces.
Begonie o ozdobnych kwiatach
Tę grupę begonii można podzielić na trzy podgrupy :
- Begonia zimowa (Begonia elatior),
- Begonia bulwiasta (Begonia tuberhybrida),
- Begonia stale kwitnąca (Begonia semperflorens).
Begonia zimowa – uprawa
Begonia elatior zwana begonią zimową, wywodzi się od mieszańca otrzymanego w Anglii ze skrzyżowania Begonii socotrana z Begonią tuberhybrida „Viscountess”. Mieszaniec i jego odmiany są dostępne w sprzedaży już od 1907 roku. Jest rośliną jednoroczną. Ma ciemnozielone i silnie błyszczące liście, zwarty pokrój i bogate kwiatostany półpełnych, pełnych lub pojedynczych kwiatów. Powstało bardzo wiele odmian o przeróżnych barwach kwiatów w jednym kolorze, cieniowanych, kontrastowo obrzeżonych, o płatkach kwiatowych gładko zakończonych lub postrzępionych.
Nazywana jest begonią zimową, ponieważ jest rośliną dnia krótkiego i jej naturalny okres kwitnienia przypada w miesiącach zimowych. Aby zawiązać pąki kwiatowe, potrzebuje co najmniej 14 dni krótkich, czyli takich, gdy długość dnia nie przekracza 10 godzin. Do wzrostu zaś potrzebuje dni długich. Te cechy rośliny pozwalają sterować uprawą. Dzięki zabiegom ogrodników: przez sztuczne skracanie lub wydłużanie dnia, możemy się cieszyć kwitnącymi roślinami begonii zimowej przez cały rok.
Zakupioną, kwitnącą roślinę Begonii elatior należy ustawić w miejscu jasnym, ale nie bezpośrednio nasłonecznionym, w temperaturze pokojowej, ale nigdy nie niższej niż 18°C. Przechłodzona będzie „zrzucać” kwiaty. Podlewać umiarkowanie, wodą miękką, od czasu do czasu nawozić mieszanką nawozową do roślin kwitnących. Nie lubi zastoisk wodnych, ani silnego przesuszania podłoża. W zbyt wilgotnym środowisku jej delikatne korzenie łatwo zagniwają. Silnie przesuszona roślina robi się „przeźroczysta”, jej liście przybierają szarozieloną barwę, ale po nawodnieniu bryły korzeniowej, „ożywa” i dalej pozostaje ładna.
Doniczkowe rośliny Begonii elatior są trwałe, kwitną nieprzerwanie nawet przez kilka miesięcy, zwłaszcza te zakupione wiosną. Choć jest to roślina jednoroczna, to można próbować przedłużyć jej żywotność i nakłonić do ponownego kwitnienia, zwłaszcza roślinę kończącą kwitnienie latem. Przekwitającą roślinę begonii z końcem lipca lub na początku sierpnia należy oczyścić z kwiatów, główne pędy przyciąć nad 4-5 liściem od dołu, ustawić w miejscu widnym, od czasu do czasu nawozić i niech rośnie do końca września. Z końcem września trzeba zapewnić roślinie 14 dni dnia krótkiego, co można uzyskać przez przykrywanie rośliny (np. kartonem) o godz. 17 i odkrywanie o 7-8 rano dnia następnego, tak aby dzień nie był dłuższy niż 10 godzin, co jest nieodzowne do zawiązania pąków kwiatowych. Później już roślinę – traktować normalnie.
Wśród mieszańców Begonii elatior jest cenna grupa odmian o pędach zwisających i dużych kwiatach. Poleca się je do nasadzeń w wiszących pojemnikach, do dekoracji zewnętrznych. Duże rośliny, wręcz obwieszone kwiatami, przepięknie prezentują się w wiszących donicach na balkonach i tarasach. Dobrze czują się w miejscach widnych, lekko nasłonecznionych, osłoniętych od wiatru.
Są też odmiany Begonii elatior polecane do uprawy na zewnątrz, do nasadzeń w skrzynkach balkonowych, innych pojemnikach. To bardzo ozdobne i trwałe rośliny, kwitną nieustannie i bardzo obficie aż do pierwszych przymrozków. Dobrze czują się w miejscach jasnych. Nie lubią zalewania.
Trzeba pamiętać, że begonie są bardzo wrażliwe na mróz. Można je wysadzać i wystawiać na zewnątrz dopiero po ostatnich wiosennych przymrozkach.
Begonie elatior rozmnaża się przez ukorzenianie wierzchołkowych sadzonek pędowych, ale raczej zostawmy to zadanie ogrodnikom.
Begonia bulwiasta (Begonia tuberhybrida) – uprawa
Gatunki tej begonii mniej nadają się na rośliny pokojowe, ale dobrze rosną w skrzynkach balkonowych, pojemnikach kwiatowych czy wręcz na rabatach. Częścią podziemną tej begonii jest bulwa, która odpowiednio traktowana może być uprawiana przez kilka lat. Po zaschnięciu części nadziemnej, bulwę należy wykopać, oczyścić z resztek podłoża, a następnie zadołować w suchym torfie i przechowywać w przewiewnym pomieszczeniu w temperaturze 5-7°C. W kwietniu taką bulwę należy posadzić do pojemnika z wilgotnym podłożem, umieszczając ją prawie na wierzchu podłoża, wklęsłą stroną ku górze. Zaleca się ustawić w widnym i ciepłym miejscu (16-18°C), gdzie rozpocznie wegetację i będzie rosła do czasu wysadzenia na zewnątrz. Begonie są wrażliwe na mróz, więc mogą być wysadzane dopiero po ostatnich wiosennych przymrozkach.
Większość mieszańców begonii bulwiastej ma lekko owłosione liście, duże pełne kwiaty, często o postrzępionych płatkach. Kwitną one od czerwca do września. Dobrze rosną na stanowisku słonecznym lub w półcieniu.
Mogą być rozmnażane z nasion, z sadzonek pędowych lub bulw.
Begonia stale kwitnąca (Begonia semperflorens) – uprawa
To gatunek typowy do uprawy na zewnątrz. Dobra do nasadzeń na rabaty, ale też ładnie będzie się prezentować w pojemnikach. W kwietniu, maju można kupić rozsadę begonii gotową do nasadzeń. Trzeba jednak pamiętać, że tak jak inne begonie, jest wrażliwa na mróz i można wysadzać na zewnątrz po ostatnich wiosennych przymrozkach. Odmiany karłowe zaleca się sadzić w odstępach 15-20 cm, średnio wysokie co 25 cm, a wysokie co 40 cm.
Begonie te kwitną nieustannie przez całe lato, aż do pierwszych przymrozków. Kwiaty w kolorach od białego przez różne odcienie różu, łososiowego i czerwieni. Liście błyszczące, w kolorze zielonym lub brunatnym.
Rozmnaża się je z nasion, które wysiewa się w ciepłej szklarni od stycznia do marca. Siewki należy przepikować do pojemników i uprawiać w umiarkowanej temperaturze do czasu wysadzania na zewnątrz.
