Paprocie

Paprocie, do których należy przeszło 10 000 gatunków, zamieszkują cały świat. Większość paproci rośnie w miejscach wilgotnych i cienistych, w tropikalnych lasach równikowych, gdzie rosną na ziemi lub też jako epifity na pniach i konarach drzew. Niektóre gatunki same przyjmują formę drzewiastą.

Są też gatunki rosnące w miejscach wyjątkowo suchych, np. w szczelinach skalnych, na terenach wysoko położonych, niemal do granicy wiecznego śniegu. Można je też znaleźć na bagnach i w zbiornikach wodnych.

I choć paprocie rozmnażają się przez zarodniki, nigdy nie kwitną i nie wytwarzają nasion, to istnieje wiele legend na temat mitycznego kwiatu paproci, który ma zakwitać w noc świętojańską i ma mieć niezwykłą moc, przydatną przy poszukiwaniu ukrytych skarbów.

Paproć zaliczana jest do roślin pozytywnie wpływających na nasze samopoczucie, ponieważ jonizuje powietrze.

Ogólnie paprocie można zaliczyć do rodziny Paprocie (Filicineae), ale w systematyce botanicznej niemal każdy gatunek zaliczany jest do innej rodziny, często nazwa rodziny pochodzi od nazwy gatunkowej.

Z tego bogactwa gatunków stosunkowo niewiele znalazło zastosowanie w uprawie ogrodniczej jako rośliny doniczkowe do mieszkań lub jako rośliny uprawne z przeznaczeniem na cięte, ozdobne liście do bukietów. Swoją popularność jako rośliny doniczkowe do wystroju wnętrz zawdzięczają: intensywnej zieleni w najrozmaitszych odcieniach, efektownemu pokrojowi i obfitemu ulistnieniu.

Obecnie występuje wiele gatunków paproci, różniących się między sobą nie tylko rozmiarami, kształtem czy kolorem liści, ale także warunkami jakie należy im zapewnić oraz sposobem pielęgnacji. W tym artykule przyjrzymy się bliżej najbardziej popularnym gatunkom tej rośliny jakie bez większych trudności możemy znaleźć w sprzedaży.

Nefrolepis wyniosły (Nephrolepis exaltata)

Jednym z najpopularniejszych gatunków w uprawie jest Nefrolepis wyniosły (Nephrolepis exaltata). Pochodzi ze strefy tropikalnej i subtropikalnej. Należy do rodziny Nephrolepidaceae. Rodzaj Nephrolepis liczy około 30 gatunków roślin epifitycznych i naziemnych. Nefrolepis wyniosły ma długie, łukowato wygięte liście, składające się z drobnych listków osadzonych na dość sztywnym, cienkim pędzie. Młode liście są spiralnie zwinięte do wewnątrz w kształcie ślimaka, jak u wszystkich paproci. Z kłącza rośliny wyrastają bezlistne odrosty, niczym korzenie powietrzne, które to po zetknięciu z podłożem, z czasem tworzą nowe rośliny.

Z Nephrolepis exaltata powstało wiele odmian różniących się rozczłonkowaniem i długością liści, kształtem listków, które bywają gładkie lub faliste, jak też pokrojem i wielkością rośliny.

Paprotnik sierpowaty (Cytromium falcatum)

Należy do rodziny Aspidaceae. Rodzaj ten obejmuje 10 gatunków, są to rośliny naziemne rosnące w lasach Azji od Japonii po Chiny, w Afryce i na Wyspach Polinezyjskich. Paprotnik ma pierzaste, w dotyku skórzaste, błyszczące, ciemnozielone liście.

Jest to paproć odporna, łatwa w uprawie, nie wymaga wysokiej temperatury ani dużej wilgotności powietrza. Dobrze rośnie zarówno w chłodnym jak i ciepłym, cienistym pokoju.

Roślinę należy podlewać wodą miękką, latem dość obficie, z kolei zimą oszczędniej. Od wiosny do jesieni raz w miesiącu, wskazane jest zastosowanie nawozu płynnego bez zawartości wapnia. Przesadzać, w miarę potrzeby, stosując podłoże będące mieszanką ziemi do paproci lub podłożem do roślin doniczkowych na bazie torfu.

Rozmnażanie następuje przez podział rośliny lub przez zarodniki.

Adiantum (Adiantum)

Rodzina adiantowate (Adiantacea). Charakteryzuje się specyficzną budową, a konkretnie niewielkimi, jasnozielonymi liści. Wyjątkowa wrażliwa na brak wody, wymaga odpowiednio wilgotnego środowiska.

Gatunki Adiantum, to paprocie naziemne, czasem wyrastają w szczelinach skalnych, rosną w klimacie strefy tropikalnej, głównie w Ameryce Południowej. Wyodrębniono około 200 gatunków, są to rośliny ciepłolubne, które potrzebują dużych ilości wody i wilgotnego powietrza.

Uważane są za jedne z najładniejszych paproci, ich pierzaste liście składają się z licznych listków z lekko podwiniętymi brzegami, osłaniającymi kupki zarodni. Najbardziej znanym i najpopularniejszym w uprawie jest gatunek adiantum klinowe (Adiantum raddianum), zwane też A. cuneatum,. Roślina o drobnych pierzastych listkach i cienkich, ciemnobrązowych ogonkach liściowych. W mieszkaniu dorasta do wysokości 40 cm, szerokości do 60 cm, rośnie szybko.

Są też gatunki adiantum o większych liściach, jak Adiantum  macrophyllum, którego liście składają się z 4-6 par listków o kształcie romboidalnym i są gatunki tworzące mniejsze rośliny, jak Adiantum owłosione (Adiantum hispidulum).

Podrzeń (Blechnum)

Jako roślina pokojowa uprawiany jest głównie jako gatunek Podrzeń garbaty (Blechnum gibbum), pochodzący z Nowej Kaledonii. Liście pierzaste, jasnozielone. Starsze rośliny wytwarzają pieniek, pieniek długości nawet do 1 m. Roślina potrzebuje temperatury 16-18°C i równomiernej wilgotności powietrza, dlatego polecana jest do uprawy w rozbudowanym oknie kwiatowym. Latem należy podlewać obficie, umiarkowanie w pozostałych porach roku. Nawozić rzadko, wrażliwa na zasolenie. Przesadzać zaleca się tylko w miarę potrzeby. Rozmnażanie przez wysiew zarodników.

Platycerium (Platycerium)

Rodzaj Platycerium  obejmuje 18 gatunków występujących w tropikalnych lasach niemal całego świata, głównie jednak w Azji, Australii, ale też w lasach Ameryki Południowej i Środkowej.

Wszystkie Platyceria są epifitami, wyrastają w rozwidleniach gałęzi lub w zagłębieniach pni, czyli miejscach, gdzie zazwyczaj gromadzą się resztki martwych roślin. Pokarm pobierają przez korzenie i wyrostki spełniające rolę ssawek. Platyceria mają dwa typy liści, dolne liście szerokie i płaskie, ułożone jeden na drugim (jak talerze), przylegając do pnia stabilizują roślinę. Są to liście płonne (nie wytwarzają zarodników), z czasem starzejące się liście stanowią pokarm dla rośliny. Z wierzchołka tych liści wyrastają liście zarodnikowe. Te liście mają bardzo zmienny kształt, zależnie od gatunku, ale zawsze u podstawy wąskie i rozszerzające się stopniowo przy końcu.

Najważniejszym gatunkiem z tego rodzaju paproci do uprawy pokojowej jest pochodzące z Australii Platycerium bifurcatum, zwane też platycerium łosioroga, płaskla łosioroga lub po prostu „łosie rogi”.

Dolne liście są nerkowate do okrągłych, przylegające płasko do pnia. Początkowo jasnozielone, z czasem stopniowo brązowieją i gniją stanowiąc pokarm dla rośliny. Ich zadaniem jest przymocowanie rośliny do podłoża i zatrzymywanie cząstek próchnicy i wody. Liście zarodnikowe są rozwidlone jak łosie rogi, zielone ze srebrzystym omszeniem.

Zanokcica (Asplenium)

Rodzina Aspleniaceae – te gatunki pochodzą z tropikalnych lasów deszczowych Azji i Polinezji, gdzie jako epifity rosną na pniach drzew. Jej liście bardziej przypominają kwiat niż paproć. W naturalnym środowisku występuje w koronach drzew, rosnąc na innych roślinach, a jej rozmiary mogą osiągać ponad metr. Podobnie jak poprzedniczka wrażliwa na przesuszenie, w przypadku tej rośliny nie zaleca jest również nadmierna ekspozycja na słońce.

Najpopularniejsza w uprawie Zanokcica gniazdowa (Asplenium nidus) tworzy rozety dużych liści, tworzących u nasady rodzaj leja, gniazda. W tym leju rozety liściowej gromadzą się cząstki próchnicy i woda, co stanowi pokarm dla rośliny. Liście jasnozielone, błyszczące, szerokości do 20 cm i długości do 1 m. Ścięte liście długo zachowują świeżość, dlatego często stanowią dodatek do bukietów.

Dawalia (Davallia)

Charakteryzuje się niezwykłą łatwością w pielęgnacji i bardzo ciekawymi owłosionymi kłączami przypominającymi macki pająka, z których wyrastają nowe pierzaste liście, w pięknym ciemnozielonym kolorze. Jest łatwa zarówno w uprawie jak i pielęgnacji, idealna dla początkującego hodowcy. Trzeba jej jednak zapewnić stale wilgotne podłoże i jasne stanowisko. Często wykorzystywana do ogrodów w szkle.

Orliczka (Pteris)

Występująca w wielu poszczególnych odmianach różniących się między sobą kształtem, rozmiarem czy kolorem liści. Niezwykle wrażliwa i wymagająca szczególnej pielęgnacji. Może okazać się wspaniałą ozdobą mieszkania przy okazaniu jej odpowiedniej i należytej troski.

Rodzaj obejmuje około 280 gatunków, z których wywodzi się wiele uprawnych roślin pokojowych.

Orliczka kreteńska (Pteris cretica) to jedna z najczęściej uprawianych paproci z tego gatunku. Pochodzi ze strefy tropikalnej i podzwrotnikowej. Gatunek wyjściowy tworzy 2-6 liści (wysokości 30-50 cm), wyrastających z jednego kłącza.

Brzegi liści są podwinięte, osłaniają w ten sposób kupki zarodni. Wyhodowano wiele odmian różniących się ubarwieniem liści, często z uderzająco pięknym rysunkiem.

Najlepszym stanowiskiem do jej uprawy są miejsca zacienione lub półcieniste. Preferuje temperaturę pokojową, ale znosi krótkotrwałe spadki do 10°C. Lubi wysoką wilgotność powietrza. 

Podlewać należy umiarkowanie, najlepiej wodą miękką, utrzymując podłoże w stanie wilgotnym. Nawożenie latem raz na 2-3 tygodnie, niskim stężeniem nawozów bez zawartości wapnia. Przesadzać raz do roku, podłożem mieszanka ziemi ogrodniczej na bazie torfu. Rozmnażanie przez podział rośliny lub przez zarodniki. Roślina produkuje dużo zarodników i często wyrastają nowe roślinki pteris w doniczkach innych, sąsiadujących roślin.

Gatunki pteris są wrażliwe na przeciągi.

Flebodium złociste, paproć złocista (Phlebodium aureum)

Łatwa w pielęgnacji, a przy tym niezwykle piękna. Jej cechą charakterystyczną jest występujący na liściach wosk, dodający im niebieskiego zabarwienia oraz dekoracyjne kłącza. Stosunkowo szybko się rozrasta, będzie dobrym nabytkiem nawet w rękach osoby nieposiadającej specjalistycznej wiedzy o ogrodnictwie. Należy zapewnić jej stanowisko jasne oraz stale wilgotne podłoże.

Mikrosorum różnolistne

Podobnie jak Łosie Rogi wyróżniają ją ogromne rozmiary. Początkowo wypuszcza liście proste, w miarę upływu czasu coraz mniej przypomina początkową roślinę m.in. poprzez fakt, że liście zaczynają stawać się poszarpane. 

Paproć należy do roślin wymagających dużej wilgoci. Przesuszona, zaczyna tracić liście oraz łatwo pada ofiarą szkodników takich jak choćby przędziorki, a ich ewentualna inwazja może okazać się trudna do zwalczenia. Po zakupie rośliny warto przesadzić ją do nowej, większej doniczki. Dobrze zawczasu pomyśleć o keramzycie (będzie zabezpieczeniem przed ewentualnym nadmiarem wody) oraz hydrożelu, który magazynuje nadwyżkę wody po czym w stosownym czasie „oddaje ją” roślinie. Dobrze w tej roli sprawdzą się także specjalne krążki – hydrobox czy specjalistyczne systemy do nawadniania. 

Paproć najlepiej nawozić w okresie od wiosny do jesieni. Najbardziej polecanym wyborem będzie nawóz do roślin ozdobnych z liści, cechujące się wysoką zawartością azotu i magnezu. Co istotne, należy ściśle stosować się do instrukcji załączonych w opakowaniu!

Co do podłoża najlepiej jest zapewnić próchnicze, przewiewne, o lekko kwaśnym odczynie. 

Przykładowe rośliny i ich uprawa:

Zanokcica w okresie wegetacji wymaga temperatury 20-25oC, w zimie nie mniej niż 18oC. Miejsce uprawy w półcieniu lub cieniu, bezpośrednie nasłonecznienie jest szkodliwe. W okresie wzrostu należy utrzymywać stałą wilgotność podłoża podlewając miękką wodą. W okresie lata nawozić raz na 3-4 tygodnie mieszanką nawozową bez zawartości wapnia. Roślina dość dobrze znosi suche powietrze, ale lubi zraszanie miękką wodą, zwłaszcza w okresie upałów. W okresie jesienno-zimowym podlewać oszczędnie.

Przesadzać nie częściej niż co 2 lata. Dobrym podłożem w tym przypadku będzie substrat torfowy z domieszką piasku. Rozmnażanie przez zarodniki.

Jeśli liście zagniwają u podstawy, oznacza to zbyt zimno i nadmiar wody.

Platyceria można uprawiać w doniczkach, drewnianych koszyczkach lub też na kawałkach pnia lub kory. Miejsce uprawy półcieniste, bezpośrednie nasłonecznienie może spowodować poparzenia na liściach. Wymagają temperatury pokojowej, nigdy poniżej 15oC. Od marca do sierpnia należy je podlewać obficie miękką, letnią wodą. Te uprawiane na kawałku kory czy pnia, raz w tygodniu, można zanurzyć w pojemniku z letnią, miękką wodą na około 20-30 minut. Raz na 3-4 tygodnie podlać słabym roztworem nawozu bez zawartości wapnia. Zimą zaleca się podlewać oszczędnie. 

Przesadzanie w przypadku tej rośliny, to trudny zabieg, lepiej raz na dwa lata wymienić górną warstwę podłoża. Dobrą ziemią będzie mieszanka dla paproci. Rozmnażanie przez zarodniki.

Adiantum przez cały rok potrzebuje ciepłego, cienistego miejsca i wysokiej wilgotności powietrza. Jest to szczególnie ważne w okresie wzrostu, czyli od marca do września. Nie lubi przeciągów. Podlewać trzeba często, miękką i letnią wodą. Ważne, aby podłoże utrzymywać stale wilgotnym, ponieważ jego przesuszenie prowadzi do zwijania i zasychania liści. Wiosną i latem, raz na 3 tygodnie, można podlać roztworem o niskim stężeniu mieszanki nawozowej. Przesadzanie raz do roku, wczesną wiosną. Przesadzoną roślinę łatwiej utrzymać w odpowiedniej kondycji.

Przy przesadzaniu należy zadbać o drenaż i nie ubijać mocno ziemi wokół bryły korzeniowej. Podłożem ziemia do paproci lub mieszanka ziemi ogrodniczej z dodatkiem torfu i gruboziarnistego pisaku.

Jeśli zdarzy się roślinę zasuszyć, to można próbować odratować, w tym celu zanurzyć bryłę korzeniową w pojemniku z letnią, miękką wodą, w taki sposób, aby się mocno nasączyła, zaschnięte liście przyciąć, utrzymywać mokre podłoże, to wkrótce powinna wypuścić nowe liście. Rozmnażanie przez podział bryły korzeniowej lub przez wysiew zarodników.

Delikatne liście Adiantum często używane są jako dodatki do bukietów.

Większość paproci rośnie w miejscach wilgotnych i cienistych. Nie oznacza to jednak, że paproć w uprawie domowej będzie lepiej rosła w cieniu. Większość gatunków jest cienioznośna natomiast lepiej rośnie na stanowisku jasnym lub półcienistym. Jasne miejsce, co ważne, położone z daleka od przeciągów oraz wyziewów gazowych sprawdzi się idealnie. Dobrze jest także odsunąć roślinę od grzejników oraz innych źródeł ciepła, a także zapewnić jej odpowiednie, opisane wyżej warunki.

Paprocie ujemnie jonizują powietrze w pomieszczeniach w których przebywają, a ponadto neutralizują formaldehydy znajdujące się w farbach i sztucznych materiałach.